नवदुर्गा ५: शालिनी मॅडम

देव मानवीरुपात अवतार घेतो, ह्यावर माझा खरंतर विश्वास नाही. स्वतःला कुणा देवाचे 'अवतार' म्हणवून घेणारे बाबा-बुवा, ढोंगी साधू, नवरात्रीतील अष्टमीला वेड्यासारखं नाचणाऱ्या 'अंगात आलेल्या' बायका ह्यांना पाहिलं की तर मला शिसारीच येते. परन्तु देव मानवी रुपात जन्म घेत नसला तरीही माणसाला त्याच्या कर्तृत्वाने देवत्व प्राप्त होऊ शकतं, ह्यावर माझा मनोमन विश्वास आहे. माझ्या आयुष्यात मी अश्या अनेक मानवरूपी देवांना भेटले. त्यांच्याकडून खूप घेतलं. 'यथा शक्ती, यथा बुद्धी' ह्या देवांची भक्तीही केली. अशीच मला भावलेली एक देवी म्हणजे शालिनी मॅडम!

शालिनी मॅडम साक्षात सरस्वतीचा अवतार आहेत. विद्येची देवता! तेजस्वी कांती, वाणीत गोडवा आणि चेहेऱ्यावर ज्ञानाचा एक अदभूत प्रकाश! मॅडमना कधीच खूप मेकअप केलेलं वा भारी दागिने घातलेलं, भरजरी साडी नेसलेलं पाहिलं नाही मी. साधी कॉटनची साडी, गळ्यात बारीकशी चेन आणि कपाळावर बारीक टिकली, अशीच मूर्ती मी कायम पहिली आहे. पण तरीही माझ्या आयुष्यात मी त्यांच्याइतकी सुंदर स्त्री पाहिलेली नाही!

शालिनी मॅडमशी माझी भेट माझ्या BA च्या शेवटच्या वर्षाला झाली. आम्हाला 'International Politics' आणि 'American Political System' हे दोन विषय शिकवायला होत्या त्या. त्या वर्गात आल्या की वर्गात एक निराळीच शांतता पसरायची. एरवी टर्रेबाजी करणारे आणि मी मी म्हणणारेही त्यांच्या तासाला शांत बसायचे. मन लावून ऐकायचे. त्यांनी दिलेले projects, presentations, assignments सगळी मुलं वेळच्यावेळी आणि interestने पूर्ण करून आणायची. मॅडम वर्गात कधीच कुणावर रागवल्या नाहीत किंवा आरडा-ओरडा केला नाही. पण तरीही त्यांच्याबद्दल वर्गात एक वेगळाच दरारा होता. आदरयुक्त भीती होती! 

माझ्या आयुष्यात शालिनी मॅडमचे एक वेगळेच स्थान आहे. BA नंतर 'International Politics' मध्ये career करण्याचं मी ठरवलं, ते मॅडममुळेच. त्यांनी ९ वर्षांपूर्वी जे शिकवून ठेवलंय, ते आजही माझ्या मनात ठाम बसलंय. BAच्याच levelला basic concepts इतक्या पक्क्या झाल्या होत्या, की नंतर कधीच कुठे अडलं नाही. एक गंमत सांगायची म्हणजे, माझ्या MAचे काही पेपर आणि माझ्यासाठी खूप महत्त्वाची अशी NETची परीक्षा ह्या दोन्हीसाठी मी मॅडमच्या BAला शिकवलेल्या नोट्स वापरल्या. आणि त्याचा अपेक्षित परिणामही घोषित झालाच. अशा ह्या माझ्या मॅडम!

शालिनी मॅडम मुळच्या गिरगावातल्या. चाळीतील दोन खोल्यांत वाढल्या. घरात आजी-आजोबा, आई-वडील आणि एक-एक बहिण भाऊ. मॅडमच्या घरात मुळातच शिक्षणाचं वातावरण होतं. त्यांचे वडील माध्यमिक शिक्षक होते आणि आई घरीच शिकवण्या घेत असे. त्यामुळे 'शिक्षकी' पेशाचे संस्कार त्यांच्यावर लहानपणीपासूनच झाले. मॅडमना वाचनाची भयंकर आवड. लहान वयातच त्यांनी मराठी आणि इंग्लिश मधील अनेक कथा कादंबऱ्या, ऐतिहासिक पुस्तकं, राजकारणावरील लेख, निबंध वाचून काढले होते.

देशात आणीबाणी लागली त्यावेळी मॅडमनी नुकताच कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला होता. त्यावेळच्या विशिष्ट वातावरणाने प्रभावित होऊनच त्यांनी 'राज्यशास्त्र' हा विषय निवडला, असं त्या हसत हसत सांगतात. पण त्याबद्दल त्यांना फार आनंद आहे, आणि त्यांच्या हाताखाली तयार झालेल्या माझ्यासारख्या विद्यार्थ्यांनाही! कारण राज्यशास्त्राची प्राध्यापक हीच त्यांची ओळख आहे. त्यांनी दुसरा कुठला विषय निवडला असता तर तो राज्याशास्त्र विषयावर अन्याय झाला असता, असं मला वाटतं.

राज्यशास्त्रात MA पूर्ण करून त्यांनी मुंबई विद्यापीठातून PhD करायला सुरुवात केली. आणि त्याच दरम्यान त्यांचं लग्न झालं. संसाराच्या सुरुवातीच्या काळात मॅडमना बरंच struggle करावं लागलं. सासरची मंडळी अगदी जुन्या पद्धतीची. त्यामुळे 'सून' म्हणून घरात खूप जबाबदाऱ्या पडल्या. रोजचं स्वैपाकपाणी, सासू-सासऱ्यांचं पाहणं, दोन लहान मुलांचं करणं, हे तर होतंच. शिवाय सणवार, कुळाचार वगैरेही होतं, घरात नातेवाईकांचा राबता होता. ह्या सगळ्या परिस्थितीला तोंड देत त्यांनी PhD पूर्ण केली. PhDच्या ४ वर्षांमध्ये अनेक कठीण प्रसंग आले. एकवेळ तर अशी आली, की PhD सोडून द्यावी असं त्यांना वाटू लागलं. पण धैर्याने आणि जिद्दीने त्यांनी त्यातून मार्ग काढला. मॅडमचे पती पत्रकार असल्यामुळे त्यांनाही मॅडमच्या कामाचं कौतुक होतं. त्यांनीही मोलाचं सहकार्य केलं.

गेली अनेक वर्ष मॅडम महाविद्यालयात शिकवत आहेत. हजारो मुलांना घडवून त्यांनी पुढचा रस्ता दाखवला आहे. आजपर्यंत मॅडमच्या मार्गदर्शनाखाली ३५ मुलांनी त्यांची PhD पूर्ण केली आहे. एवढंच नाही, तर निवड झालेल्या IAS आणि IFS अधिकार्यांना International Politics बद्दल विशेष training द्यायला मॅडमना दरवर्षी बोलावतात. आज सेवेत असलेले अनेक अधिकारी मॅडमचा आपुलकीने उल्लेख करतात. मॅडमनी शिकवलेले २ विद्यार्थी गेल्यावर्षी मुंबईतून आमदार म्हणून निवडून आले. तेही विशेष राजकीय सल्लागार म्हणून मॅडमकडेच येतात, हे वेगळं सांगायला नको.

शालिनी मॅडमनी आत्तापर्यंत अनेक पुस्तकं लिहिली आहेत. विशेष म्हणजे त्यांच्या मूलतः इंग्लिशमध्ये प्रसिद्ध झालेल्या प्रत्येक पुस्तकाचं त्यांनी स्वतःच मराठीत भाषांतर केलेलं आहे. भाषेच्या मर्यादेमुळे ज्ञानाच्या प्रसारावर बंधन येऊ नये, असं त्या नेहेमी म्हणतात. मॅडम अनेक देशांमध्ये जाऊन आल्या आहेत. इराण, अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तान हे तर त्यांच्या विशेष अभ्यासाचे देश आहेत. ह्या तीनही देशांत त्या अनेक महिने वास्तव्य करून आल्या आहेत, तिथल्या राजकीय परिस्थितीवर त्यांनी विपुल लिखाण केलं आहे. 

गेल्याच आठवड्यात माझ्या मेलबॉक्स मध्ये एक मेल येऊन धडकला. युद्धोत्तर अफगाणिस्तानातील बदलत्या राजकीय परिस्थितीवर मॅडमनी नुकतंच एक पुस्तक लिहून पूर्ण केलं आहे. त्यासाठी त्या गेल्यावर्षी ३ महिने काबुलमध्ये जाऊन राहिल्या होत्या. ह्या त्यांच्या पुस्तकाचं (इंग्लिश आणि मराठी आवृत्ती) लवकरच प्रकाशन होणार आहे. त्या प्रकाशन सोहळ्याचं निमंत्रण देणारा मेल होता तो.

शालिनी मॅडमच्या कामाचा, जिद्दीचा आणि सातत्याचा मला खूप आदर वाटतो. त्या कधीच स्वस्थ बसत नाहीत. सतत अभ्यासदौरे, व्याख्यानं, पुस्तकांचं लेखन, PhD च्या विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन, हे सगळं करत असतानाच त्यांचं सकाळी ७चं कॉलेजचं लेक्चर कधीच चुकत नाही. एवढी उर्जा, एवढा उत्साह येतो कुठून त्यांच्यात? अर्थात, ज्ञानदानाचा जो वसा त्यांनी घेतला आहे, त्यासाठी अविरत झटताहेत, तो वसाच देतो, उर्जा आणि उत्साह!

मी शालिनी मॅडमना माझ्या 'रोल मॉडेल' मानते. पण माझ्या संपूर्ण आयुष्यात त्यांच्या निम्मं काम जरी मी करू शकले, तरीही मी स्वतःला धन्य मानेन. माझ्या आयुष्यात ज्ञानरुपी दिवा लावून मला मार्ग दाखवलेल्या माझ्या गुरूला माझं मनःपूर्वक वंदन!!